Wędrówki po okolicy. Vela Spila (Vela špilja) - przyrodnicza i archeologiczna atrakcja Korčuli.

Vela Spila. 

Vela Spila ( Vela špilja) jest niewątpliwie jedną z większych atrakcji Vela luki. Kiedy pierwszy raz wybierałam się do Chorwacji i szukałam co warto zwiedzić to miejsce pojawiało się we wszystkich przewodnikach.
Nie był to jeszcze złoty czas blogów i informacje na ogół czerpało się z przewodników i nielicznych relacji w internecie.
Skoro trzeba to trzeba.

Moja córka przed wejściem do jaskini. 2016 rok, wrzesień. 

Moja przygoda z Vela Spila trwa do dziś . Każdego roku wędruję sobie na wzgórze nad miastem aby podziwiać widoki i sprawdzić co nowego w tej wielkiej dziurze.
Vela Spila czyli Wielka Jaskinia , znajduje się na południowej stronie wzgórza Pinski rat. Długa na 40 metrów , wysoka na 17 metrów , otwór wejściowy wysoki na 4 metry .
Jaskinia stała jednym z najważniejszych punktów archeologicznych na terenie Europy.
Pierwszy opis jaskini pojawił sie w roku 1856 roku w Kompendium historii wyspy Korčula ("Compendio Storico Dell Isola di Curzola" ) którego  autorem był Nikola Ostojić , miejscowy historyk. Do 1951 roku była głównie atrakcją przyrodniczą , gdzie można było podziwiać  wapienne formacje skalne i geologiczne warstwy pięknie widoczne w doskonale oświetlonej jaskini. Dwa otwory powstałe na skutek zawalenia się części sklepienia dostarczają do wnętrza wystarczająco dużo światła.

Otwory w sklepieniu. 

Otwory w sklepieniu. 

To fotografia z 2005 r , obecnie wejście jest zakratowane do samej góry. wtedy jeszcze bezczelnie przelazłyśmy górą. 

W 1952 roku Grga Novak rozpoczął badania archeologiczne , które z przerwami trwają aż do czasów obecnych. Od 1974 roku ( niektóre źródła podają rok 1978 ) pracami kieruje Božidar Čečuk , stałym członkiem  zespołu jest Franko Oreb. Badania prowadzi również grupa naukowców z Cambridge , którą finansowo wspiera królowa Elżbieta.
W czasie pierwszych wykopalisk znaleziona ślady bytności człowieka , wykorzystywano jaskinie jako miejsce do życia i schronienie przed żywiołami ale również jako miejsce pochówku. Pierwsze wydobyte artefakty to ceramika , kamienne i wykonane z kości narzędzia i przedmioty codziennego użytku , pochodzące z okresu górnego paleolitu.
Odkrycie to odbiło się szerokim echem w świecie naukowym. Odnalezione ceramiczne figurki zwierząt z 17500 lat p.n.e stały się dowodem na to, że ludzie zajmowali się wyrobem ceramiki dużo wcześniej niż przypuszczano na podstawie wcześniejszych badań.Do tego momentu sądzono że ludzie epoki lodowcowej posługiwali się wyłącznie prostymi kamiennymi narzędziami wykorzystywanymi w życiu codziennym.
W czasie tych pierwszych wykopalisk odkryto również groby dzieci ( 2 lub 3 w zależności od źródła, w miejscowym muzeum podaje się jednak liczbę 3). Szkielety były w pozycji bocznej embrionalnej. Przy jednym z nich znaleziono kamień wulkaniczny  , co sugeruje że mieszkańcom jaskini znany był najprawdopodobniej handel wymienny a do zatoki zawijały łodzie sąsiednich ludów.
W 1985 roku odkryto kolejne grobowce , tym razem starszej kobiety i młodego mężczyzny. Oba ułożone w specyficzny sposób , w pozycji embrionalnej z głową na bok , w kamiennych konstrukcjach. Konstrukcje są dowodem na istnienie już w tamty czasie swoistej architektury nagrobnej. Niektórzy naukowcy uważają, że ułożenie szkieletów sugeruje istnienie wierzenia w odrodzenie.
Te dwa doskonale zachowane groby stanowią niezwykły przykład pochówku rejonu wysp adriatyckich.
Miejscowi nazwali te dwa szkielety Dida i Baba czyli Dziad i Baba.Znaleziono przy nich ceramikę typową dla wyspy Hvar.
W 2004  r w czasie wykopalisk odkryto szkielet najstarszego Dalmatinca  sprzed 8000 lat. Nazwano go Stanko. Szkielet odnaleziono ułożony w pozycji embrionalne tuż przy ścianie jaskini.
Jaskinia była zamieszkiwana z przerwami od czasu neolitu , przez epokę brązu i żelaza, okazyjnie wykorzystywali ją Grecy , Rzymianie i Bizantyjczycy.W pobliżu znajdowało się najprawdopodobniej źródło wody pitnej.
Badania trwają z przerwami do dnia dzisiejszego. W 2016 roku we wrześniu duża grupa archeologów prowadziła dalsze badania. Spotkać ich można było w miejscowych knajpkach  kiedy wieczorami odpoczywali przy piwku.
Do tej pory przebadano zaledwie 20 % powierzchni jaskini , kopano maksymalnie do głębokości 7,5 metra i jeszcze nie osiągnięto skalnego dna. Archeolodzy mogą jeszcze liczyć na niebywałe odkrycia , które zaskoczą naukowy światek.
Odnalezione przedmioty można obejrzeć w  Centrum Kultury w Vela luce. Szerokiej publiczności udostępniona jest niewielka część znalezisk.
Zbiór ten jest drugi co do wielkości i wieku w Europie. Najstarszy tego typu zbiór pochodzi z Czech. Znajduje się w nim min odnaleziona 1924 r Wenus z Dolnich Vestonic , datowana na 30000 lat p.n.e.

Od kilku lat prowadzone są prace nad projektem otwartego muzeum. Miałoby znajdować się tuż przy jaskini. Jeśli plany wypalą będzie to jedno z ciekawszych muzeów na Półwyspie Bałkańskim jeśli nie w Europie. Już samo to że ma na początek obejmować obszar około 10 hektarów daje do myślenia.

Aby dostać się w to fascynujące miejsce z centrum miasteczka , można wybrać jedną z dwóch najpopularniejszych tras.

Trasa czerwona krótsza niedostępna dla wózków czy osób starszych. Trasa niebieska dłuższa , asfaltowa , możliwy dojazd autem .

Pierwsza z nich biegnie za domami , bezpośrednio nad główną ulicą Vela luki. Jest to krótsza trasa , pnie się cały czas pod górę. Jeszcze kilka lat temu była to typowa dla tego rejonu kamienista ścieżka , która wymagała odpowiedniego obuwia i odrobinę kondycji. Obecnie niemal na całej długości jest wybetonowana. Straciła przez to wiele ze swojego uroku ale jest zdecydowanie wygodniejsza i bezpieczniejsza nawet dla mniej wytrawnych piechurów. Udało nam się ją pokonać nawet z dziecięcą spacerówką , no miejscami trzeba było ja nieść. Po wyjściu nad linię dachów trasa prowadzi wśród oliwnych drzew , figowców , szarańczynu strąkowego i niezliczonych krzewów min poziomkowca (chruścina jagoda lub po chorwacku maginja). Oprócz tego wśród skał i suchych murków napotkać można dziki tymianek  , oregano i wiele innych ziół.
Im wyżej tym piękniejsze widoki, nie tylko na leżącą w dole zatokę ale i okoliczne wzgórza , mieniące się odcieniami zieleni.
Po dotarciu na miejsce warto nacieszyć oczy przepiękną panoramą i oczywiście zwiedzić wnętrze jaskini - Vela spila.

Ważne ! Wejście do jaskini jest zamknięte. Krata pozwala obejrzeć wnętrze , natomiast jeśli macie ochotę przyjrzeć jej się bliżej należy być tam w godzinach otwarcia i być przygotowanym na niewielka opłatę. Aktualne godziny otwarcia poniedziałek - sobota 09:00 do 20:00   (stan na czerwiec 2021)

Wrócić można tą samą  lub dłuższą asfaltową drogą.
Ta druga trasa jest dostępna dla aut. Jeśli spacery nie są waszą ulubioną rozrywką , to z centrum miasteczka samochodem dostaniecie się tuż pod jaskinie zaledwie w kilka minut. Jeśli natomiast lubicie spacerować to ta trasa pieszo zajmie wam około godziny. Jest również idealna na wyprawę rowerem. Z centrum miasta , główną ulicą Obala 2 , jedzie się w kierunku domu sanatoryjnego Kalos. Kilkaset metrów dalej , droga skręca w lewo. Dość stromy podjazd prowadzi w górę , następnie skręca w prawo i dalej już łagodnie prowadzi do celu. Osobiści zachęcam raczej do spaceru. Jest cicho , spokojne i niezwykle pięknie.

Widok na Ošjak , sprzed wejścia do jaskini. 

Skały sklepienia jaskini.

Wart się tam wybrać popołudniu aby móc podziwiać zachody słońca

Kamienne zbocza wzgórza Pinski rat. Charakterystyczne suche mury i wypalona słońcem niska roślinność . 

Droga do Vela Spili , widok w dół . Obecnie wybetonowana - niestety.

Widok na Osjak.

Widok na zatokę , w oddali przystań promowa. Zdjęcie z drogi asfaltowej biegnącej do jaskini. 

Widok na miasteczko.

Podsumowując , niezależnie od tego czy interesują Was archeologiczne odkrycia czy wyłącznie piękno natury to warto poświęcić jedno popołudnie i odwiedzić to niebywale piękne miejsce. A potem tylko zejść do miasteczka i przy lampce wina cieszyć się dalej wakacjami.
Jeli macie zacięcie archeologiczne warto odwiedzić jeszcze jedno bardzo ważne stanowisko. Wzgórze Kopila (Brdo Kopila) gdzie od kilku lat prowadzone są wykopaliska. Odkryto tam najstarszą nekropolię na wyspie. Podejrzewa się że mogły być tam groby wysoko urodzonych osób.
Ja w czasie najbliższej wyprawy na pewno tam zajrzę i zdam później relację czy warto.

Szukając konkretnych faktów dotyczących wykopalisk wspomagałam się min : http://www.czkvl.hr/index.php/zbirke/arheoloska , http://www.vecernji.hr/zanimljivosti/nadjen-dalmatinac-star-10000-godina-807749, http://www.ikorculainfo.com/net/2905-vela-spila-se-probija-u-sam-vrh-arheoloske-znanosti-u-svijetu/